5. Juztizia
I. Arloa kopurutan
Justizia arloak 36 kexa-espediente berri ireki ditu 2010. urtean, Arartekoak urtean zehar onartutako izapide guztien %2,74, hain zuzen. Segidan gaikako sailkapena azaltzen da:
− Justizia administrazioaren eta bulego judizialaren funtzionamendua 14
− Abokatuen eta prokuradoreen elkargoak 6
− Doako laguntza juridikoa 5
− Beste alderdi batzuk 5
− Notarioen eta erregistratzaileen elkargoak 1
− Beste lanbide elkargo batzuk 1
− Erregistro zibila eta jabetza erregistroa 1
Urtean zehar izapidetutako kexei dagokienez, txosten honen itxieran, hau da egoera:
GUZTIRA | Izapidetzen | Amaituta | Konpondutako jarduera okerra | Herritarrei aholkuak eta informazioa ematea | Gerora ez onartzea |
58 | 21 | 31 | 5 | 26 | 6 |
Horiekin batera, onartu ezin izan diren 252 erreklamazioen kontu eman behar dugu, izan partikularren arteko gatazkak eragiteagatik, izan konpetentzien eragozpenarengatik. Horietariko batzuk Estatu zentralaren organo administratiboen ekintzen aurkako kexak dira, eta Legeari jarraiki, zuzenean helarazi dizkiogu Herriaren Defentsariari. Baina gehienek auzitegien erabakiak auzitan jartzen zituzten, eta horren aurrean ez gureak ez beste erakundek ezin dute jardun, epaileen eta auzitegien independentzia bermatzeko euren funtzioen jardunean: jurisdikzioari dagozkionean, auzitegi gorenean errekurtso bat egitea beste erremediorik ez dago; gobernuaren arloari lotutakoak Justizia Auzitegi Gorenaren Gobernu Aretoari, Fiskaltzari edo Botere Judizialaren Kontseilu Orokorraren Ikuskaritza Zerbitzuari helarazi behar zaizkie.
II. Jasotako kexak, euren testuinguru sozial eta araugilean
II.1. Epaile eta fiskalekin lankidetzan egindako kudeaketak
Azaldutako irizpideak aplikatzean, ebazpen judizialen gai izan edo prozesuan egon litezkeen gai horiek guztiak baztertu behar izan ditugu, gehienak Justizia Administrazioaren funtzionamenduaren aurkako kexa gisa adierazita baitzetozen. Horietako kexa askok, hala ere, erabiltzaileen informaziorik edo babesik eza erakusten zuten; horien aurrean, Arartekoak bere jarduera-eremua ahalik eta gehien doitu behar zuela pentsatu du, baita, formalki, izapideetarako gai izatea lortu ezin izan denean.
Horretarako, egoera horiek kontu handiz aztertu ondoren, eta erreklamazioa egindako pertsonen lege-ordezkaritzarekin koordinatuta beti ere, kexok sorrarazi dituzten faktoreak identifikatzen saiatu gara, epaitegietako kudeaketa informalen bitartez arintzeko asmoz. Ezin izango genuen horrelako ekintzarik egin lankidetzarik izan ez bagenu, eta hala aitortu beharra dago, bai epailetza, bai idazkaritza eta pertsonalari, baita Justizia Administrazioari laguntza ematen dieten talde profesional eta zerbitzu guztiei ere. Halako kudeaketak eragin dituzten kexak honela sailka litezke:
• Izapideetan gertatutako atzerapenez kexu direnak, edo identifikatu ditugun hobetu daitezkeen alderdi edo disfuntzioez, bai emandako informazioan, bai espediente judizial batean interesatutako pertsonei eskainitako arretan. Kontzeptu horretan sartu zen, era berean, Arabako Emakumeen Biltzarra, larritzat jotzeagatik nabarmendu nahi dugun gai batekin jo baitzuten Arartekoarengana. Euskadin familiarik ez zuen emakume baten desagerpena salatu zuten; hilda zegoela susmatzen zuten, azken aldiz Gasteizko udal harrera-etxe batetik irteten ikusi ondoren, han elkartzen baitzen seme-alabekin, genero indarkeriaren biktima izanik. Ikerketa judizial eta poliziala zabalik izan arren, aipatutako erakundeak bere bilaketari ekitea eskatzen zuen; bere kokapena denbora luzean ez jakiteak eragindako kezka soziala helarazi ziguten, baita emakume hura udal aterpetxean hartu zutela, baliabide espezializatu batean ostatu eman beharrean. Laguntza berezitua emanez gero, agian ez zatekeen desagertuko. Gure esku-hartzea ikuspegi bitatik abiatu zen:
1. kudeaketak egin ikerketen nondik norakoekiko interesa azalduz, eta jakindako guztiaren berri eman erreklamazioa egindakoei. Arabako Fiskaltzaren lankidetza izan dugu horretarako, baita Herrizaingo Sailarena ere, eta bereziko Genero Indarkeriaren Biktimei Laguntzeko Bulegoarena.
2. emakumeari lojamendu eta laguntza soziala eskaintzean, udal zerbitzu sozialen jarduera nolakoa izan zen aztertu dugu. Ikerketari esker jakin genuen hasieran genero indarkeriaren biktima diren emakumeentzako baliabide espezializatuetan eman ziotela ostatu, baina bitan abandonatu zituela bere herrialdera itzultzeko. Azken aldiz itzuli zenean, Udal Harrera-etxean lojamendua egokitzat emateko motibo hauek erabili ziren: eguneko 24 orduetan gainbegiratuta egon beharra zuen, senarra hurbil ez zekion, jakin baitzen aurreko aldietan emakumeak senarrari esana ziola non zegoen bere bizileku zen harrera-pisua. Ebatzi genuen ez genuela jardunbide ez-zuzenik antzematen Vitoria-Gasteiz Udalaren partetik eta positibotzat jo genituen erakundeak emakume hari laguntzeko egindako ahaleginak. Botere publikoei, edozein kasutan, eskatzen diegu baliabide posible guztiak jar ditzatela ikerketaren eskura, txosten honen itxieraren datan oraindik zabalik dagoena.
• Bigarrenik aipatuko genituzke Epaitegiari zirkunstantzia pertsonalak helarazi nahi izan dizkieten erreklamazio-egileenak; motibo ugari tarteko, ez ziren kontuan hartu nahiz eta garrantzitsuak izan ezarri zizkieten neurri edo zigorren gauzapenari dagokionez: Funtsean, birgizarteratze sozial eta laboralari dagozkion prozesuak, atzerritarrak adinez beherakoak izatea zigorrak jasotzeko edo adimen-osasun gaitz larriak.
• Azkenik, aipatu beharra dago ebazpen judizialei dagozkien erreklamazioak. Haien egileek, funtsean, bi arazo nagusi zituzten:
o Alde batetik ondareari dagozkionak: erantzukizun zibiletik eratorritako kalte-ordainen kobrantzak, euren ebazpenengatik ordain-saria eman beharra perituei, edo fidantzen itzulerak.
o Beste alde batik legearen bitartez banaketa eta dibortzio prozeduretan seme-alabei dagozkien adostutako neurriak ez betetzeari dagozkionak ageri dira. Gaia bereziki larria iruditzen zaigu, bai kaltetutako eskubideen zentralitatearengatik, baina adinez beherakoengan dituen ondorioengatik; hori dela eta, kasu horiekiko interesa adierazi dugu Fiskaltzaren aurrean.
Eskerrak eman behar dizkiegu fiskalei sekulako eraginkortasun eta bizkortasunez jardun baitute Arartekoarekin lankidetzan, ez soilik esparru honetan, ezpada komunak zaizkigun guztietan, eta egin dituzten kudeaketa guztien berri emateko deferentzia izan dutelako. Erakunde bien arteko komunikazioan eta lankidetzan sakondu nahi dugu, uste baitugu horrek mesede egingo diola bion lanari, bakoitzak bere eskumenen arloan, eskubideen bermearen esparruan elkarrekin ari baikara lanean.
II.2. Bulego judizial eta fiskal berriaren ezarpena
Eragile juridiko ugariren kasuan Arartekoaren aurrean kexa gai diren kasuak desblokeatzeko aurkitu dugun borondatetik harago, horiek aipatzen dituzten disfuntzioek, neurri handi batean, epaitegien euren egiturarekin lotutako arazoekin zerikusia dute. Antolaketa eredu horrek epaile edo epaimahai bakoitza bulego jakin baten buru egiten du, bulego horretan, epaiak egiteaz eta epaitua betearazteaz gain, ezartzen zaizkion kasuak izapidetzeko zerbitzuak bideratu eta koordinatzen ditu.
Fiskaltzen kasuan, funtsean, hau da arazoa: Fiskaltza bakoitzaren ordezkaritza gorenari, Fiskalburuari, hain zuzen ere, legez ezartzen zaizkion funtsezko funtzioekin zerikusi gutxi duen funtzio kopuru handi bat ezartzen zaizkio. Funtzio horiek antolaketari eta giza baliabideei dagozkie, ez soilik plantilla fiskalari dagokionez, ezpada bulego fiskal osoari, Fiskalburuari zeregin horietan laguntzeko unitaterik sortu gabe.
XIX. mendean pentsatutako egiturak dira, Justizia Administrazioari egungoekin zerikusirik ez duten erronkak planteatzen zizkioten gizarte eta une historikoetan, eta aukerak eurak ere ez ziren berdinak. Egia da Justiziaren zerbitzu publikoak aurre egin behar diela exijentzia berriei, bai kasuen zenbait konplexutasun eta kopuruari dagokionez, bai izapideen eraginkortasun, gertutasun eta gardentasunari dagokionez, baina ezin da ahaztu gure Epaitegi, Auzitegi eta Fiskaltzek gaur egun eskura dituzten teknologia eta kudeaketa sistemek aukera ematen dietela baliabide horietatik, izan giza baliabideak, izan materialak, egitura hori diseinatu zenean lortzea zaila izango litzatekeen errendimendua lortzeko.
Errendimendu hori lortzeko bulego judizial eta fiskalaren eredu berria garatu da eta bere ezarpena une honetan Justizia Administrazioak duen erronkarik handienetarikoa da. Botere Judizialaren Lege Organikoa delakoaren erreformatik sortua, 2003an kudeatua, bere helburua da Epaileak, Magistratuak eta Fiskaltzak liberatzea, bakoitzaren jurisdikzioari zuzenki lotzen ez zaizkion zereginik egin ez dezaten. Horretarako, Justizia Administrazioaren zerbitzuetako pertsonala gainerako lanen eta bulego komunen inguruan antolatzen du eta zerbitzua eskaintzen dio modu malguan hainbat epaitegi eta unitate funtzionali, eta era probetxugarriagoan baliatzen dituzte teknologia berriek eskaintzen dituzten aukerak.
Martxan jartzeak bi arau osagarri abiatzea ekarri du: 13/2009 Legea, azaroaren 3koa, Bulego judizial berria ezartzeko prozesu-legearen erreformaren gainekoa, eta 1/2009 Lege Organikoa, azaroaren 3koa, Botere Judizialaren 6/1985 Lege Organikoa, uztailaren 1ekoa, aldatzen duena. Prozesu-legearen aldaketa 2010eko maiatzean indarrean sartu arren, bere ezarpena, zeinaren bidez Idazkari Judizialak bulego judizialaren antolaketaren erantzukizuna hartzen duen, eta bulegoaren antolaketa osatzen duten unitate ezberdinen kudeaketa protokolizatu eta komunerako sistemak eransten diren, Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Administrazio Publikoko Sailak aurreikusi du garakorra izatea, iaz Getxoko eta Amurrioko epaitegietan martxan jarritako esperientzia pilotuen bitartez, Bilbon 2013an osatu eta amaitu arte.
II.3. Arauak aldatzeko ekimenak
Kopuru bereziki handia osatu dute, aurten ere, Arartekoarengana kexak azaltzera etorri diren pertsonak, bikote edo senar-emazte egoeraren hausturetan seme-alaba komunen zainketari buruz epaitegiek hartu dituzten erabakiak direla eta. Justizia Administrazioaren funtzionamenduaren ondorioz erakunde honen aurrean kexa gehien eragiten duen gaia da hain zuzen.
Gaia gaur egun arautzen duten neurrien arabera, nahikoa da bikotearen parte diren bi pertsonetako batek ukatzea biek ala biek seme-alaben gaineko erantzukizun bera izatea, aparteko kasuetan salbu, banaketak adinez txikikoentzat bere gurasoetako batekiko komunikazioa erabat eteteko; kasu gehienetan aita izaten da komunikazioa galtzen duen guraso hori. Erreklamazioak egindako pertsonek eskatzen zuten erakunde honek bidea erraztu zezala, bere aukeren barruan, gurasoen erantzukizun partekatuaren arloan izandako aurrerapauso sozialek zegokien isla izan dezaten epaitegietan ere. Eta horretarako gure jardueren ardatz izan behar duten bi helburu aipatzen zituzten: gizon eta emakumeen arteko berdintasuna sustatzea eta adinez txikikoen interes lehenetsia babestea.
Azken hiru urteetan Legebiltzarrean behin eta berriz azaldu dugu, bi erreferentzia horiek kontuan hartuta, gai honen inguruan gure auzitegiek darabilten praktikaren inguruko hausnarketa. Eta ondorioztatu dugunez, jasotako kexek arrazoizko konponbide bat aurkituko lukete baldin eta gurasoetako bateko seme-alaben zaintza partekatzea eskatzean eta besteak esklusibitatean nahi badu eskubide hori, epaileak aplika baleza gurasoen arteko erantzukizunaren formula egokiena, kasu bakoitzaren ezaugarriak ikusita, beti ere adinez txikikoen interesak kontuan hartuta. Une honetan, halere, Kode Zibilak uztailaren 8ko 15/2005 Legeak eragindako aldaketak izanik ere, aukera hori ez da soilik apartekotzat jotzen, ezpada arautzen duten terminoek azaltzen dutela zergatik aplikatzen den horren gutxi.
Gure azken ohiko txostenean, 2010. urterako bi konpromiso hartu genituen: alde batetik, gogoeta hori helaraztea Estatuko Herriaren Defentsariari, Gorte Nagusien aurrean egoera aurkez dezan eta iradoki diezaien, eskumendun organo legegile gisa, beharreko lege aldaketa; beste alde batetik, gaian legeak egiteko eskumenik ez badu ere, Legez besteko proposamen bat abiatzeko aukera azter dezan eskatzea Eusko Jaurlaritzari -horrela egin zuten, urtearen beste une batzuetan, hiru lurralde historikoetako Batzar Nagusiek- edo, bestela, legea garatzeko ekimena eraman dezala Gorte Nagusietara.
Maiatzean Estatuko gure homologoarengana jo genuen aipatutako helburuarekin betetzeko asmoz, eta erantzun zigun une hartan ez zitzaiola beharrezkoa iruditzen aldaketa hura egitea. Era berean, Euskal Ganberako taldeei gai honen inguruko irizpen bat bidali genien, nahiz eta une hartan ez zuen oihartzunik izan eztabaida parlamentarioan. Arartekoari kexak azaltzen segitzen zuten pertsonei dagokienez, nahiz eta erantzun behar izan diegun gure konpetentzien esparruan dauden organoen eskura ez dauden legezko neurriak beharko liratekeela gai hau lantzeko, egia esan, euren ondorioek zuzenean eragina dute eskubideetan, eta horien bermea babeserako erakunde honen misioaren funtsezko parte bat da. Era berean, bere kontrol funtzioak betetzen dituen erakunde honen erabaki administratibo ugari baldintzatzen ditu. Hori guztia dela eta, Arartekoak erabaki zuen gure hausnarketa gomendio orokor gisa plazaratu behar genuela, eskumena duten botere publikoek zein gizarteak uler dezaten zergatik erakunde honek ezinbestekotzat jotzen duen lege-aldaketa, adinez txikikoen interesak errespetatuz, bikote bananduen seme-alaben zaintzan gurasoen arteko erantzukizunaren oztopoak gainditzea lortuz: Arartekoaren 1/2010 Gomendio orokorra, urriareArartekoaren urriaren 15ekoa. Gurasoen erantzukizun partekatua banandutako bikoteetan: botere publikoen eginkizuna. Urriaren 15eko Arartekoaren gomendio orokorra 1/2010. Banandutako bikoteetako gurasoen arteko erantzukizuna: botere publikoen zeregina
III. Jarduera-plana
Urtean zehar Arloak garatutako lana ez da soilik berraktibatu jasotako kexei erantzun gisa, antzeman ditugun hobetzeko alderdien aurrean era proaktiboan jarduteko gure aukerari kasu egin baitio ere. Horretarako ekintza ugari aurrera eraman ditugu honako planarekin:
III.1. Batzarrak elkarteekin
Hizkuntza Eskubideen Behatokiarekin bildu eta harremanetan izan gara, Justizia Administrazioan hizkuntza ofiziala askatasunez hautatzeko neurrien eraginkortasunaren balioespena ezagutzeko asmoz, eta bereziki Erregistro Zibilaren ordezkari gisa jarduten duten Bakerako Epaitegietan umeen jaiotzak euskaraz inskribatzeko ezintasunari dagokion kasuan.
GKE eta elkarteek bidalitako eskaerak landu ditugu era berean, bai lokalak, bai nazioartekoak, Arartekoarekin prozesu penalaren arloko Giza Eskubideen berme sistemaren birtualitatearen inguruan hitz egiteko eskaera egin baitzuten
III.2. Bilerak Erakunde eta Korporazioetako ordezkariekin
1. Espediente berezituen ebazpenerako Fiskaltzako kideekin izandako kudeaketa puntualez gain, Fiskal Goren berriarekin eta probintzietako hiru fiskalburuekin elkartu izan gara. Erakunde bien arteko koordinazioan aurrera egin nahi izan dugu biek partekatzen dituzten arloetako eskubideen defentsan, eta bereziki atzerritartasun, adinez txikiko, gutxiengo etniko eta zigor exekuzioen kasuan, baita bulego judizial berriaren ezarpeni dagokionez ere.
2. Xede berarekin, Euskadiko Justizia Auzitegi Goreneko Gobernu Aretoko presidentearekin eta kideekin bildu gara, tartean gure erkidegoko hiru Entzutegi Probintzialetako presidenteekin. Eskertu behar diegu epailetzaren eta gure erakundearen arteko lankidetza errazteko erakutsitako disponibilitatea, baita gure ebazpen eta txostenek epaile eta auzitegientzat duten balioa aintzat hartzea ere, batik bat erabakiak hartu behar dituzten errealitatean ezagutzan sakontzeko tresnak direlako.
3. Hiru lurralde historikoetako Abokatuen Elkargoetako Gobernu Batzetako dekano eta bokalekin bilera izan ditugu, bulego judizial berriaren ezarpen prozesuaz eta doako justiziaren araudiaz zituzten iritziak ezagutzeko, baita erakunde honek elkargoek Administrazio korporatibo gisa betetzen dituzten funtzioen inguruan egindako gomendioen jarraipena egiteko ere. Topaketa hauek aukera eman digute, era berean, funtzio horien inguruko kexa-espediente errepikatuenen gaiak aztertzeko. Funtsean, hiru dira: salaketa artxibatzeko ebazpenen motibazio askieza arlo deontologikoan, kudeaketa negligentea dela eta bezeroen partetik erantzukizun zibila eskatzen zaien legelariek duten diziplina erantzukizuna, eta ofiziozko txandako disfuntzioak. Azken kontzeptu horri dagokionez, argi utzi beharra dago jasotako kexa kopurua txikitu egin dela, baita elkargoetako Orientazio Juridikoko Zerbitzuek kexok argitzeko eskainitako lankidetza ere, ahal izan den kasuetan, kexok argitu eta ebazteko bestekoa.
4. Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Administrazio Publikoko Saileko buru eta arduradunekin bilerak eta lan-saioak egin ditugu honako gaien inguruan: bulego judizial berriaren ezarpena, Justizia Administrazioaren elebitasunarekin zerikusia duten arazoak, doako justiziaren araudi berriaren proiektua, adinez beherakoen arreta juridikoa eta konpetentziak eskuratzea arlo penintentziarioan. Azken puntu horri Preso dauden pertsonen Arloan egingo diogu erreferentzia espezifikoa. Topaketa horiek aukera eman digute planteatzeko Sailak atxilotutako pertsonei eta biktimei Epaitegietan eskaintzen dien arreta ematen duten zerbitzuak potentziatzeko dagoen beharrizana, baita zigorren exekuzio eta birgizarteratzearen kasuetan; azken bi horietan egindako lana, aurten ere, oso modu baikorrean balioesten dugu.
5. Azkenik, Herrizaingo Saileko Indarkeria Matxistaren Biktimei Laguntzeko Zuzendaritzarekin izandako bilerak eta lan-saioak aipatu behar ditugu, bai indarrean dauden protokoloen jarraipena egiteko, bai, egoitza judizial batean egonik, kasu batzuetan eskainitako arreta berraztertzeko. Topaketetako bat Barakaldoko Udalarekin lankidetzan gertatu zen, etxeko indarkeria kasu batean gertatutakoarengatik sortutako erantzun instituzionala hobetzeko esparruak identifikatzeko asmoz, non biktimaren familiak sentitu zuen erantzun hori, intimitatea babesteko baliagarria izan beharrean, hedabideen trataera errespeturik gabea eragin zuela.
III.3. Gomendio orokorrak
Gurasoen arteko erantzukizunaz lehenago esandako Gomendio Orokorraz gain, urtean zehar jarraipen berezi eskaini diote Arlo honetan: 2004ko abenduko Arartekoaren Adierazpena Torturaren aurka
Horretarako funtsezko hiru erreferentzia erabili ditugu: Giza Eskubideen prebentzio eta babeserako erakunde internazionalen partetik ordutik igarotako urteetan Espainiari egindako oharrak; denbora tarte horretan erakunde honek egindako ikuskapen bisitetatik jasotako ondorioak eta azken urteetan inkomunikatutako atxiloketen lagin esanguratsuak aztertu dituzten ikerketa enpirikoak; eta azkenik, azken urteetan gaiaren inguruan azaldutako sententziak, Auzitegi Konstituzionalean eta Estrasburgoko Giza Eskubideen Auzitegian.
Jasotako datuak ikerketa honetan jaso dira: Atxiloketa inkomunikatuen arloko berme sistemaren gaineko azterketa eta hobekuntza ildoak. Txostenak islatzen ditu erakunde honek ikusi dituen hobekuntza ildo nagusiak, inkomunikatutako atxilotuaren eskubideen kontrol judizialaren kasuan, abokatuen asistentzian, txosten forentseen idazkuntzan edo motibo honengatik aurkezten diren salaketen ikerketan. Guzti-guztiak kontu handiz aztertu ditugu eta proposatu dugu neurri espezifiko sorta zehar bat, gardentasunaren bitartez, berme sistemaren eraginkortasun prebentiboa hazteko. Beren alderdi esanguratsuenak puntu hauetan laburbiltzen dira:
• Atxiloketaren ikus-entzunezko grabazioa sistematikoa izatea eta atxiloketaren leku eta dependentzia polizial guztiak har ditzala, atxilotutako pertsona garraiatzeko erabiltzen den garraioa barne. Giza eskubideen berme zein babeserako erakundeek aukera izan dezatela grabazio horiek eskuratzeko, eta kontserbatu ditzatela, ondorioz sor litezkeen erantzukizunen eraginari dagokien epean, instantzia independenteek.
• Inkomunikatutako atxilotuari egokitutako abokatua ofiziozkoa izanik ere, atxiloketaren lehen unetik izatea bezeroarengana jotzeko aukera, eta bezeroa ez dadila galdekatua izan abokatuaren babesik gabe.
• Azterketa medikoei dagokienez, euren konfidentzialtasuna bermatzea, atxilotutako pertsonak izendatutako mediku bat egotea forentsearen ondoan, eta inkomunikatutako atxilotuari eskainitako tratuaren inguruko txostenak ezinbestean bete beharreko protokolo batekin bat egin ditzatela, gainbegiratze profesional kualifikatua izan dezatela eta nazioarteko estandarrekin bat egin dezatela.
• Gure ikerketak, azkenik, polizien ekintzen protokoloekin lotutako neurri sorta bat proposatzen du, bai atxilotutako pertsonari dagokionez, bai bere familiari dagokionez.
IV. Kexarik aipagarrienak
Jarraian xeheago azalduko ditugu erreferentzia egin diogun kexa tipologia zabalaren isla adierazgarri diren bi kasu:
IV.1. Administrazioaren ordezkaritza Justizia Auzitegi Gorenaren aurrean
Pertsona batek Arartekoarengana kexa batekin jo zuen haren ustez bateraezintasun egoera bat baitzegoen Osakidetzaren estatutu sozialen eta Justizia Auzitegi Gorenaren administrazioarekiko auzien prozesuetan Osasun Euskal Zerbitzuak prokuradoreak kontratatzearen artean, eta zeregin hori beti egokitzen zitzaielako profesional jakin batzuei. Gainera, salatzen zuen ez zegoela gardentasunik jarduera hartan, izendapenerako jarraitutako prozeduraren berri emateko eskaera egin zuen bakoitzean, aipatutako Erakundeak soilik erantzun zion praktika hori berez bazela, eta hautatutako prokuradoreak hautatuak zirela euren profesionaltasun eta jardunbide onari esker.
Arartekoak informazioa eskatu zion gai horri buruz Osakidetzari; erakundeak erantzun zuen kexa sorrarazitako ekintza administratiboak ez ziola kalterik eragin erreklamazio-egileari, eta horregatik ulertzen zuten ez ziotela eman behar ordurako jaso zuena baino informazio gehiago. Hori dela eta, auzitan jartzen zuen erakunde honen parte-hartzearen beharra, ageri zen interes legitimorik eza nabarmena bazen ere.
Osakidetzari jakinarazi genion ezinezkoa zitzaigula balioespen hori partekatzea, gure lankidetza eskaerak erreferentzia egiten zion informazioa ez baitzen interes legitimo partikular bat egiaztatzea edo kaltea jasatea beharrezkoa izan behar zuen Administrazioaren ekintza espezifiko baten ingurukoa. Era berean, gure asmoa ez zen erreklamazio-egileari pertsona jakin baten inguruko datu pribatuak ematea. Zerbitzu publikoen funtzionamenduan aplika daitekeen gardentasun printzipioari buruzko informazio batez ari ginen, eta bereziki bere auzietako ordezkaritza prokuradore jakin batzuen bulegoei esleitzeko praktikari buruzkoa.
Beste alde batetik, eta herritarren aurreko gardentasunaren gaitik at, erakunde honek erabaki zuen, bere ekimenez, Administrazioari gogorarazi behar zitzaiola interes orokorreko gai baten aurrean geundela. Gai horietan ekintza administratiboaren buru izan behar duten oinarrizko printzipioei erreferentzia egiten zaie: publizitatea, konkurrentzia, gardentasuna, berdintasuna eta bazterketarik eza, baita Administrazio onaren printzipioak ere. Ildo horretatik, gure irizpideak azaldu genituen: horrek guztiak ezinezkoa egiten zuen prokuradore jakin batzuen aldeko hautua jardunbide on eta aparteko profesionaltasunaren baieztapenean oinarritzea, baldin eta egiten ez bazen hori hala dela eraginkortasunez erabakitzeko adierazle objektibo eta ebaluagarrien aplikazioaren bitartez egiten.
Osakidetzak erantzun zigun eskatutakoari zor zitzaion erantzuna emanez: aurrerantzean prokuradoreak kontratatzeko erabiliko dituzten Oinarri Teknikoen Plegu berria helarazi zigun, eta gure ustez ondo biltzen zituen aipatutako printzipio guztiak.
IV.2. Erregistro Zibilaren ordezkari gisa Bake Epaitegiak herritarrei emandako informazioa
Erakunde honengana jo zuen herritar batek adieraziz bere Udaleko idazkariak emandako informazio okerrak eragin zion kalte moral eta ekonomikoa, bere udalerriko Bake Epaitegira Erregistro Zibilaren delegazio gisa jo zuenean atzerriko pertsona batekin ezkontzeko beharrezko dokumentazioa tramitatzeko asmoz. Bake Epailearen erantzunetik ondoriozta zitekeen, hain zuzen, hasieran emandako informazioa ez zela zuzena. Akatsaren oinarria zen udal Idazkariak Erregistroren lankide gisa jarduten zuela eta ez zuela espediente horri aplika zekizkiokeen Espainiako legeen berri.
Besterik da Bake Epaitegiak, kontuan hartuta eskura zituen giza baliabide eta baliabide materialak, horren erantzule kontsideratu ahal izatea, ezta eragin zitzakeen kalteena ere. Edozein kasutan, erakunde honentzako garrantzitsuena zen erreklamazioaren egileak, Justizia Administrazioaren erabiltzaile gisa, eskubidea zuela behar bezalako informazioa jasotzeko erakunde horretatik, eta informazio hori dokumentazioa izapidetu behar zuen organoaren partetik, Bake Epaitegitik hain zuzen, jasotzeko eskubidea ere bazuen. Erregistro Zibilari azaldu genion, baita Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Administrazio Publikoko Sailari ere, lehentasunezkoa iruditzen zitzaigula neurriak hartzea horrelako disfuntziorik gerta ez zedin berriz, bai pertsonalaren formazioaren arloan, bai espedienteak osatzeko beharrezkoa den dokumentazioaz jakiteko material informatiboen eguneraketaren edizioan. Beharrezkoa da irizpide argia izatea, era berean, boluntarismoak gaindituta, Bake Epaitegi batean sor litekeen edozein zalantza dagokien Erregistro Zibilarekiko berehalako komunikabideen bitartez konpondua izan dadin, erabiltzaileari izapide bera Epaitegiaren aurrean errepikatzeko beharra saihestuz.
Ildo horretatik erantzun zuen Erregistroak, esanez gaiaren inguruko argibideak helarazi zizkiela bere esparru judizialaren baitako 42 Erregistroei, baita gaiaren araudien inguruko informazioa ere. Sailak, bere aldetik, adierazi zigun, azaldutako balioespenekin bat egiten zutela eta formazio ikastaroei begira kontuan hartuko zituztela bake epaileentzat antolatzen dituztenean. Era berean, azaldu zuten gai organo judizialekin izaten dituzten aldian aldiko bileretan landuko dutela, baliabide pertsonal, material eta antolakuntzari dagozkionetan konponbideak emateko asmoz.
V. Ondorioak
V.1. Justizia Administrazioaren funtzionamenduaren aurkako kexak nagusi dira oraindik arlo honetan, bai izapideen gai direnei dagokienez, bai ezetsi ondoren, goian azaldutako kudeaketa informaletako bat eragin dutenen kasuan. Gure zeregina, kasu horietan, eta edozein kasutan, ez da soilik gertatutako disfuntzioen erantzukizuna eskatzeko lehentasunezko aukera bermatzea. Gure esperientzian, herritarrei arlo horretan eskaintzen diegun zerbitzu honen eraginkortasuna karrera judizial eta fiskalak osatzen dituzten pertsonekin lor ditzakegun elkarrizketa eta lankidetza mailetan datza, batik bat kexa horiek konpontzeko gaitasuna izan dezagun, eta ildo horretatik jarraitu behar dugu gure lehentasunak adierazten.
V.2. Bulego judizial eta fiskal berria gure epaitegi eta fiskaltzen egiturei malgutasuna emateko diseinatuta dago, eskura dituzten baliabideen erabilera arrazionalagoa egiteko beharra baitute, teknologia berriek eskaintze dituzten aukerak hobeto aprobetxatuz. Erronka da baliabide horiek guztiak herritarrei eskainitako zerbitzuaren hobekuntzan kokatzea, bizkortasun, hurbiltasun, gardentasun eta ebazpenen kalitateari dagokienez. Bere ezarpena, edozein kasutan, prozesu konplexua da, eta bere materializazioak eragile juridiko inplikatu guztiekin lan egitea dakar. Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailak ahalegin handia egiten dihardu zentzu horretan, eta erakunde honek jarraipena egin dio, baita balorazio positiboa egin ere. Ez da posiblea izan, halere, ezarpenarentzat egindako aurreikuspenak betetzea, honek erabateko dependentzia baitio aurrekontuaren gaitasunari eta onartzeke dagoen Estatuko arau batekiko intzidentzia konpontzeari. Intzidentziari hori konpontzeke dago oraindik txosten honen itxiera garaian, nahiz eta aurreikusita dagoen 2011ko lehen hiruhilekoan ixtea.
V.3. Justizia zerbitzuaren hobekuntza, hala ere, ez datza soilik baliabideen kudeaketan eskala ekonomiak lortzean. Beharrezkoa da aprobetxatzea, besteak beste, bitartekaritza eta erreparazio justiziak biktimen atsegin-maila hobe baterako eta auzi askoren oinarrian dauden gatazken konponbide integralago baterako eskaintzen dituzten potentzialitateak. Horregatik uste dugu Justizia eta Administrazio Publikoko Sailaren apustuak, zentzu horretan, Bilbon antolatutako nazioarteko konferentzian islatuak, aurrera jarraitu behar duela.
V.4. Urtean zehar asko izan dira espediente judizialetatik hartutako datu edo zirkunstantzia pertsonalak komunikabideei filtratzeagatik salatutako disfuntzioen kasuak. Datu horien zabalkundeak, gure ustez, bereziki adinez txikikoen kasuetan, intimitaterako eskubidea urratzen zuen. Beharrezkoa da kontu handiz jardutea filtrazio horiek saihesteko, eta hedabideei dei egitea erantzukizun eta arduraz joka dezaten interes publikokoak izan daitezkeen kasu judizializatuen berri ematerakoan.
V.5. Urte honetan gora egin dute seme-alaben jaiotza Bake Epaitegietan euskaraz inskribatzeko ezintasunarengatik egindako kexak. Nahiz kontziente izan bat datozen konpetentziak dituzten administrazio ezberdinek proiektu berean parte hartzean sorrarazten diren zailtasunez, gogoratu behar dugu iazko txostenean jasotako analisia eta kritika, arlo honetan agerikoa baita Justizia Administrazioaren erabiltzaileen eskubideak urratzen direla. Administrazioaren birtualitatea Inforeg-4 aplikazio informatikoa Bake Epaitegietan etorkizunean ezartzeko asmoak baldintzatzen du. Posiblea izan dadin, 2010eko urriaren bukaeran, Eusko Jaurlaritzako Justizia eta Administrazio Publikoen Sailak hitzarmen bat egin du Industria, Merkataritza eta Turismoko Ministerioari atxikita dagoen Red.es Enpresa Entitate Publikoarekin, eta guk hori era positiboan balioesten dugu. Halere, ezin da ahaztu 2008 urtarrilean jadanik hitzarmen bat egin zela parte bien artean eta helburu bererako, eta, beraz, botere publikoek eskubide hori indarrean jartzeko azken hiru urteetan egin duten lanak ez du balantze positiborik, ez arlo araugilean, ez materialean. Bestalde, ezin ahatz dezakegu hitzarmen batek ez duela egoera berez desblokeatuko, baldin eta hitzarmen horretan xedatutako neurriak garatzeko aurrekontu gaitasunik ez baldin badago, iraganean gertatu izan den bezala, edo parteetako baten lankidetzak huts egingo baldin balu. Gainera, ez da nahikoa sinatzen duten parteen inplikazioa; beharrezkoa da Udalek era parte hartzea, martxan jartzeko oztopo izan ez daitezen Gobernuaren eta udal sarearen arteko bateraezintasunak eragindako arazoak. Erakunde honek kudeaketa egiten ditu EUDEL sarearen aurrean, izatez aipatutako aplikazioaren ezarpenean hasieran aurreikusitako plan pilotuan atzerapenak izan baitziren motibo honengatik txosten hau ixteko garaian. Azkenik, eta hala den bitartean, Administrazioari proposatzen diogu beste bide batzuk aztertu ditzala (esparruko buruei bideratzea, eskuz egitea inskripzioa) legea ez betetzeari aurre egin diezaion, izan ere, zenbat eta gehiago luzatu prozesua, gero eta justifikagaitzagoa da herritarrei azaltzea arazoaren oinarria izan daitekeela administrazioen eta sistemen arteko informatizazio eta interkonexio falta.
V.6. Inkomunikazio egoeran atxilotutako pertsonen berme sistema hobetzeko proposatu ditugun neurriei dagokienez, erakunde honek honako ekintzak burutuko ditu: Euskal Poliziak egindako ezarpenaren jarraipena egingo du eta jurisdikzioaren esparruan duen harrera aztertuko dugu, neurrietako askoren eraginkortasuna xede talde diren epaileek beharrezkotzat jotzean baitatza, azken batean, beraiek baimentzen baitituzte pertsonen inkomunikazioak eta, beraz, beraiek baloratu behar dute eskubide horien bermea.
V.7. Familiarekin Elkartzeko Guneen funtzionamenduari dagozkion kexak maila esanguratsuan jaitsi dira urte honetan, eta hori Eusko Jaurlaritzak abian jarritako erregulazio eta berrantolaketaren eraginari egozten diogu, baita era positiboan baloratu ere gure aurreko txostenean. Halere, esku hartu izan behar dugu horietaz baliatzeko itxaron-zerrenden existentziak eragindako zenbait arazo puntualetan. Azaldutako kasuak modu arrakastatsuan konpondu baziren ere, aukera eman ziguten gure irizpideak azaltzeko: judizialki adostutako neurrietan guraso eta seme-alaben arteko komunikazio neurriak betetzea eragozten duten atzerapenak eragingo balitu horrelako baliabide baten saturazioak, berau kudeatzen duen Administrazioak berehala jakinarazi beharko dio Epaitegiari, Epaitegiak horren berri izan dezan eta beharrezkoak diren mekanismoak martxan jarri ditzan.